Uzasadnieniehistoryczno-heraldyczne

Uzasadnieniehistoryczno-heraldyczne

I. Położenie

Współczesna Gmina Radków wchodzi w skład województwa świętokrzyskiego i położona jest w powiecie włoszczowskim. Wraz z sąsiednimi gminami: Secemin i Moskorzew, stanowi krańce województwa , przylegając do granicy z województwem śląskim.

Pograniczne położenie ma głębokie zakorzenienie w przeszłości. Przez stulecia ziemie te stanowiły peryferie księstw, ziem - a następnie województw: krakowskiego, sandomierskiego i sieradzkiego. Po wykształceniu się na przełomie XIV-XV wieku staropolskiej struktury sądowo-administracyjnej większość terenów znajdujących się dzisiaj w granicach gminy Radków należała do powiatu lelowskiego, stanowiącego część stołecznego województwa krakowskiego. Północna granica tegoż powiatu z przynależnym do województwa sandomierskiego powiatem chęcińskim na interesującym nas odcinku, bezpośrednio za Dzieżgowem, przebiegała na linii rzeki Nidy, zatem w powiecie lelowskim od schyłku XIV wieku do rozbiorów położone były takie historyczne miejscowości jak : Bieganów, Kwilina, Dzieżgów, Kossów, Brzeście. Ojsławice, Chycza. Sam Radków (Radków Mały) położony był bezpośrednio przy linii rozgraniczającej dwa powiaty i województwa staropolskie. Wybitnie pograniczny charakter tych ziem dobitnie ilustrują źródła historyczne. Znany jest - na przykład - dokument sędziego i podsędka sandomierskiego z 1406 roku, który zaświadczał, że Andrzej dziedzic Chyczy udowodnił za pomocą świadków, iż granica między Chyczą (w pow. lelowskim) a Dąbiem należącym do Ninoty (w pow. chęcińskim) zaczyna się przy granicy miasta Kossowa i biegnie do granic wsi Rzeszówek (pow. chęciński), po obu brzegach Nidy, wzdłuż starych kopców.

Rozciągający się na północ od równoleżnikowo płynącego nurtu Nidy powiat chęciński sięgał ku wschodowi po rzekę Pilicę. W jego skład wchodziły okolice Secemina, aczkolwiek niektóre osady leżące współcześnie na terenie gminy Secemin związane były z powiatem lelowskim. Powiat chęciński, a więc dawne województwo sandomierskie, obejmowało jeszcze osadę Chrząstów (przedmieście Koniecpola) po wschodniej stronie Pilicy, ale już położony bezpośrednio na drugim brzegu rzeki Koniecpol leżał na najdalej wysuniętych kresach staropolskiego województwa sieradzkiego, w powiecie radomszczańskim. Przypomnijmy, że województwo sieradzkie zaliczane bywa do Wielkopolski w najszerszym , nadawanym tej prowincji zakresie.

II. Struktura osadnicza i stosunki własnościowe

Na terenie współczesnej gminy Radków znajduje się kilka osad o bardzo dawnej metryce historycznej. Z XII wieku pochodzi wzmianka o istnieniu Bieganowa. W 1198 roku pan tej osady - Kanimir, nadał ją klasztorowi Bożogrobowców w Miechowie. Nie wiadomo w jakich okolicznościach i kiedy osada ponownie znalazła się w rękach miejscowego rycerstwa, ale w 1358 roku właścicielem Bieganowa był Tomislaw, syn Wojciecha . Współdziedziców osady było zresztą więcej, albowiem dyplom króla Kazimierza Wielkiego oprócz wspomnianego Tomisława dziedzicami Bieganowa mieni Mikołaja syna Giedki oraz Świętosławę, wdowę po Imisławie. Nieco później występuje Wit z Bieganowa i Świętosław Bieganowski, natomiast w latach 1381-1426 wielokrotnie odnotowany został Mikołaj (Miczko) Biegański herbu Prawdzie. Jego potomkowie władali Bieganowem dłużej, ponieważ Jan Długosz odnotował braci: Niemierzę, Jana i Stanisława z rodu heraldycznego Prawdziców, władających tą osadą w latach spisywania „Liber beneficjorum dioecesis Cracoviensis'" (1470-1480).

W czasach nowożytnych wieś wciąż pozostawała w rękach szlacheckich, ale własność w dalszym ciągu była tu rozdrobniona, a posesorzy często ulegali zmianie . Właścicielami Bieganowa m.in. byli Myszkowscy h. Jastrzębiec. Darowscy h. Slepowron i Wilkoszewscy h. Jelita. Ostatnią rodziną ziemiańską rezydującą w Bieganowie byli Morstynowie h. Leliwa. Ich klasycystyczny dwór w latach II wojny światowej był ważnym miejscem konspiracyjnym dla lokalnych struktur Armii Krajowej.

Pod rokiem 1239 zachowała się pierwsza wzmianka o osadzie Kwilina. Wówczas książę sandomierski Bolesław Wstydliwy, wspólnie z matką , księżną Grzymisławą. poświadczyli, że wieś tę arcybiskup gnieźnieński Pełka podarował bratu stryjecznemu Piotrowi i jego synowi Mironowi w zamian za wieś Kępno, podarowaną przez nich klasztorowi cystersów w Sulejowie. Tak więc arcybiskupia zrazu osada przeszła w ręce prywatne i z czasem stała się ..gniazdem" przedstawicieli starego i wpływowego rodu rycerskiego Lisów. Z Kwiliny i Kossowa zapisał się w licznych źródłach Mściwoj h. Lis (1336-1385) łowczy krakowski, podkomorzy krakowski i starosta bydgoski , syn wojewody sandomierskiego Mściwoja z Krzelowa, potomek Szczepana Starego, wojewody krakowskiego w 1177 roku! Podkomorzy Mściwoj pozostawił dwóch synów: Klemensa i Krystyna. Dziedzictwo w Kwilinie i Kossowie przejął Klemens (1373-1400), podczaszy królowej Jadwigi. Starszy i sławniejszy brat Krystyn urządził swoją siedzibę na zamku w Koziegłowach, na pograniczu śląsko-małopolskim i pisał się tak on , jak i jego potomkowie, z Koziegłów. Krystyn piastował znaczący urząd kasztelana sądeckiego i należał do grona najbliższych doradców króla Władysława Jagiełły.

Klemens z Kwiliny h. Lis posiadał czterech synów czterech synów, którzy zapoczątkowali odrębne linie genealogiczne: Mściwoj na Wierzchowiskach. Piotr na Różnicy, Świętopełk na Siedliszowicach - a najstarszy zapewne Jan (1401­1421) pozostał w gnieździe rodowym, czyli w Kwilinie. Jego sukcesorami byli: syn Mikołaj z Kwiliny (1429-1462), oraz wnukowie Jan (1466-1510), Piotr (1467-1487), Mikołaj i Klemens (1469-1485). Ta linia rodu Lisów przyjęła odmiejscowe nazwisko Kwilińskich, pisząc się dalej z Kwiliny i Kossowa. W następnej generacji ów kompleks majątkowy odziedziczyli synowie Jana: Jan (młodszy) i Stanisław Kwiliński. Ten ostatni w 1520 roku odsprzedał Kwilinę i Kossów Andrzejowi Rzeszowskiemu h. Półkozic - i tym sposobem odziedziczone przez co najmniej dwieście lat gniazdo rodowe przeszło w ręce innego rodu szlacheckiego.

Kwilińska gałąź genealogiczna heraldycznego rodu Lisów

Rzeszowscy utrzymali się tutaj do początków XVII stulecia. Po nich nastąpili Rejowie h. Oksza, Ważyński h. Pilawa i Michałowscy h. Jasieńczyk. Ostatnimi właścicielami ziemskimi, podobnie jak w Bieganowie. była rodzina Morstinów.

Z dziejami Kwiliny ściśle wiążą się losy pobliskiego Kossowa. W świetle wiarygodnych źródeł to prywatne miasteczko lokowane było na gruntach wsi Kwilina. Najstarsza wzmianka z 1381 roku dotyczy Hanka, kapelana z Kossowa, natomiast z roku 1385 pochodzi zapiska w księgach sądowych wspominająca karę nałożoną na wszystkich mieszczan czyli społeczność Kwiliny za zabójstwo woźnego sądowego Wojciecha(civesseu communitasde Quilina).Nie ulega jednak wątpliwości, że owa wzmianka odnosi się do mieszczan Kossowa, którego nazwa pomylona została z nazwą macierzystej osady. Ów fakt może świadczyć , że przekroczenie progu lokacyjnego i urządzenie osiedla miejskiego było stosunkowo świeżej daty. Dlatego należy sądzić, że zgodę na założenie miasta uzyskał Mściwoj z Kwiliny, h. Lis, wspomniany wyżej podkomorzy krakowski - i on najprawdopodobniej zrealizował akcję lokacyjną. Po śmierci Mściwoja, podobnie jak Kwilinę miasteczko Kossów przejął syn Klemens, protoplasta kwilińsko-kossowskiej linii rodu Lisów. Jego potomni utrzymali gniazdo rodowe do roku 1520, kiedy to praprawnuk Klemensa Mściwojowica - Stanisław Kwiliński, sprzedał za 850 florenów miasto Kossów i wieś Kwilinę Andrzejowi Rzeszowskiemu h.Półkozic, który dobra te zapisał jako oprawę posagu i wiana swojej żonie Katarzynie.

W następnych stuleciach Kossowem niezmiennie władali wymienieni już właściciele Kwiliny. albowiem obie osady zachowały charakter zwartego kompleksu majątkowego . Po Rzeszowskich w XVII wieku dziedziczyli tu Rejowie, po nich zaś Ważyńscy i Michałowscy. U schyłku I Rzeczypospolitej, w dobie Sejmu Wielkiego, dobrami kwilińsko - kossowskimi władał Antoni Michałowski herbu Jasieńczyk, podkomorzy krakowski i generał major wojsk koronnych. Po jego śmierci , która nastąpiła w 1802 roku, Kossów dostał się w ręce niejakiego Józefa Skorupki.

Jak na ośrodek lokowany w dobrach prywatnych Kossów posiada stosunkowo dawną metrykę urządzeń miejskich. Już w XV wieku odnotowano tu miejscowych wójtów. Jednak od początku, przez szereg stuleci, było to miasteczko silnie zagraryzowane, o słabo rozwiniętym rzemiośle i innych zawodach pozarolniczych, stale balansując na pograniczu osady o randze miasta, ale zbliżonej do dużej wsi. Nie zmienił tego stanu rzeczy przywilej króla Zygmunta Augusta z 1550 roku, który na prośby ówczesnego właściciela, Jerzego Rzeszowskiego, zezwolił na odbywanie w Kossowie 3 jarmarków w roku oraz cotygodniowego targu, w każdą środę . Już w wizytacjach kościelnych z drugiej połowy XVIII wieku Kossów nazywany jest wsią chociaż wciąż cieszył się prawami miejskimi. Ostatecznie prawa te utracił w 1869 roku, gdy po upadku Powstania Styczniowego zaborcze władze carskie pozbawiły statusu miejskiego setki małych, zagraryzowanych miasteczek staropolskich.

Szczególne znaczenie w tym regionie posiadała parafialna wieś Dzierzgów (w średniowieczu Dzierżków). Miejscowa parafia odnotowana została w najstarszych, zachowanych rachunkach świętopietrza. W latach 1326-1327 zapisany został miejscowy pleban Jan. Jego następcą już w 1327 roku był Swiętostaw. Od najdawniejszych wzmianek osada była własnością prepozytury kapituły katedralnej na Wawelu w Krakowie i taki stan rzeczy utrzymał się do rozbiorów. Uwagę zwraca przekazane przez Jana Długosza wezwanie miejscowego kościoła : Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i Świętego Klemensa. Patrocinium Świętego Klemensa Rzymskiego w diecezji krakowskiej nosiły z reguły kościoły fundowane przez przedstawicieli możnego rodu Gryfitow. Nie jest więc wykluczone, że wieś pierwotnie należała do przedstawicieli tego rodu. a następnie została podarowana lub odsprzedana kapitule krakowskiej.

Na początku XV wieku possesorem Dzierzgowa był prepozyt krakowski Mikołaj Pieniążek z Węchadłowa i Witowie, który wysługiwał się włodarzem o imieniu Kusz. W Dzierzgowie prepozyci już w XV wieku mieli rezydencję, czyli ..pięknie zbudowane" zabudowania dworskie nad Nidą. Funkcjonował tu duży folwark prepozyta oraz dodatkowo folwark miejscowego plebana.

Po rozbiorach dokonano konfiskaty dóbr kościelnych i wówczas Dzierzgów wszedł w skład dóbr rządowych. Po pewnym czasie władze carskie sprzedały ten majątek rodzinie Makólskich.

O znaczeniu historycznej parafii dzierzgowskiej dla ugruntowania lokalnych więzi społecznych, w tym formowania się nowożytnych struktur administracyjnych, piszemy w rozdziale następnym.

Dość niejasno w świetle źródeł historycznych przedstawiają się początki osady, która od XIX wieku jest ośrodkiem gminy, czyli Radkowa. Jednak wbrew panującej dotychczas opinii miejscowość ta ma również metrykę średniowieczną, w 1384 roku występuje bowiem rycerz .,Zirza^,? z Radkowa. Ponieważ zapiska znalazła się w księdze sądowej ziemskiej krakowskiej, a wspomniany pan Radkowa sądził się z Piotrem z Woli (najprawdopodobniej Kuczkowskiej) należy sądzić, że wskazana wzmianka odnosi się do naszego Radkowa. Co więcej owego „Zirzę" z Radkowa można utożsamiać z występującym w ówczesnych źródłach rycerzem Żyrą piszącym się także z Bieganowa i Mękarzowa, po którym w Bieganowie dziedziczyła córka Dziechna. Istnieją też przesłanki, aby zaliczyć tego rycerza do rodu heraldycznego Prawdziców

Dalszych badań wymaga przejściowa przynależność tej wsi do dóbr prepozytury katedry krakowskiej z centrum w Dzierzgowie. Faktem jest, że w XVI wieku była to ponownie wieś szlachecka o dość rozdrobnionej strukturze własności. W 1581 roku jako współwłaściciele występowali tu Rzeszowscy h. Pólkozic, Kietlińscy h. Odrowąż - oraz Bałkowscy i Dobrowieccy (Dąbrowieccy?). Komasacji własności w tej wsi dokonał przed rokiem 1629 Hieronim Rzeszowski. Później władał tu Andrzej Rey h. Oksza, panie Aleksandra i Katarzyna Bielińskie - a w drugiej połowie XVIII stulecia podkomorzy rawski Teodor Skarbek Wojczyński h. Abdank (Awdaniec). Ostatnimi właścicielami ziemskimi i rezydentami w miejscowym dworze do II wojny światowej była rodzina Linowskich.

Radków już w XIX wieku był jedną z największych wsi w tej okolic. Po reformie administracyjnej w 1867 roku ulokowano tu siedzibę gminy o dość rozległym terytorium, znacznie przekraczającym granice współczesnej gminy Radków.

Z pozostałych miejscowości średniowieczną metrykę posiadają Brzeście, Ojsławice i Chycza. Osada Brzeście odnotowana została w 1381 roku jako własność rycerza Giedki, który - jak świadczy wzmianka z 1384 roku - był także właścicielem Dąbrówki w parafii Dzierzgów. Wspomniany Giedko, piszący się także z Sasinowej Woli, współwładał Dąbrówką z braćmi Swiętosławem i Wojtkiem. Owych braci można hipotetycznie przypisać do rodu heraldycznego Pilawitów.

W 1385 roku Giedko sprzedał za 80 grzywien wieś Brzeście Mikołajowi z Bieganowa h. Prawdzie. Nie był on jednak jedynym właścicielem osady, ponieważ w roku 1402 Mikołaj nabył od Dziechny dział ojczysty w Bieganowie za 120 grzywien i połowę Brześcia, którą wspomniana Dziechna natychmiast odsprzedała Maciejowi z Pstroszyc.

W następnych stuleciach wsią Brzeście najczęściej władali, lub współwładali, właściciele pobliskiego Bieganowa. Wśród znaczniejszych posesorów można wskazać Myszkowskich h. Jastrzębiec i Darowskich h. Slepowron. U schyłku I Rzeczypospolitej właścicielem Brześcia był pisarz ziemski krakowski Szymon Weryna Darowski, po którym dziedziczyła jego żona Urszula.

Leżąca współcześnie na pograniczu gmin Radków, Secemin, Moskorzew i Szczekociny wieś Ojslawice, do XVIII wieku zwana Wojsławicami, także stanowiła własność szlachecką. Pierwsza wzmianka pochodzi z 1381 roku, następna z roku 1392, kiedy to osadą władali Henryk i Więcesław , dziedzice nieodległej wsi Lubachowy. Od XV do XVII wieku Ojslawice wchodziły w skład dóbr panów na Moskorzewie h. Pilawa, z których najwybitniejszą postacią był Klemens z Moskorzewa, podkanclerzy Królestwa i kasztelan wiślicki. W 1408 roku osada była w posiadaniu braci Mikołaja, kanonika krakowskiego, i Klemensa z Moskorzewa. Później panował tu Jan Moskorzewski. Jeszcze w 1629 roku właścicielem Ojsławic (Wojsławic) pozostawał Piotr Moskorzewski. Był to bodaj ostatni przedstawiciel rodu Pilawitów Moskorzewskich władających tą włością. W drugiej połowie XVII wieku występuje tu Mikołaj Tudorowski h. Tarnawa. W stuleciu następnym właścicielem Ojsławic był starosta białogrodecki oraz komisarz cywilno-wojsko wy powiatów ksiąskiego i lelowskiego, Jacek Misiewski h. Jelita, później natomiast podstarości chęciński Antoni Lisicki herbu Prus I. Ojslawice były stosunkowo niewielką osadą wiejską wchodzącą w skład większych włości szlacheckich, których centrum znajdowało się poza granicami współczesnej gminy Radków. Początkowo, przez kilka stuleci, było to gniazdo rodowe Pilawitów, czyli Moskorzew. Później , w XVIII wieku, wieś ta tworzyła element większego kompleksu majątkowego z Czaryżem, Wolą Czaryską i Bałkowem.

W przeszłości na wschód od Kossowa egzystowały dwie wsie o nazwie Chycza : Chycza Wielka i Chycza Mała. Podobnie jak większość miejscowości w tej okolicy była to własność szlachecka, dość rozdrobniona i często zmieniająca właścicieli. W 1386 roku występuje rycerz Świeboda z Chyczy, niebawem - od roku 1388, jako właściciel wsi notowany jest Andrzej z Chyczy, później , w latach 1413-1423 z tej miejscowości pisał się także Piotr, być może brat wspomnianego Andrzeja. Jeśli sukcesja utrzymywała się tu w jednej rodzinie byliby to przedstawiciele rodu heraldycznego Gryfitów. ponieważ Jan Długosz odnotował posesora Andrzeja z Chyczy herbu Gryf. Być może w jego czasach część osady należała do klasztoru cystersów w Jędrzejowie. W XVI wieku współwłaścicielami obu wsi byli Paweł Beski herbu Lewart oraz Katarzyna Rzeszowska i jej syn Hieronim, ale w 1546 roku odnotowany jest także Sebastian Chycki h. Gryf. W pewnym okresie osadą współwładali też Rejowie - ojciec poety Stanisław, później sam Mikołaj, który w 1554 roku odsprzedał swoją część Rzeszowskim. Ostatecznie Rzeszowscy h. Półkozic posiedli w całości obie Chycze - Małą i Dużą, jednak pod koniec XVII wieku w Chyczy Małej panował już Remigiusz Rzewuski h. Krzywda. W drugiej połowie XVIII stulecia obie Chycze posiadał starosta budziszowski Stefan Dunin Wąsowicz h. Łabędź. Później pojawili się tutaj Sucheccy- a następnie Pelagia ks. Sapieżanka i jej mąż Ferdynand ks. Radziwiłł. Ostatnim ziemskim właścicielem Chyczy był Michał Radziwiłł z Nagłowic, ale wypada zaznaczyć, że w XIX-XX wieku rodziny władające tą wsią nie posiadały w niej swoich rezydencji.

Na południe od Kwiliny w XVIII wieku rozwinęła się związana z kompleksem dóbr kwilińsko-kossowskich niewielka osada folwarczna Świerków. W tym stuleciu władali tu Michałowscy ze Słupi h. Jasieńczyk.

Z miejscowości położonych na północ od rzeki Białej Nidy średniowieczną metrykę posiada Krasów, mocno w przeszłości związany z sąsiednią (leżącą współcześnie poza granicami gminy Radków) wsią Bebelno. Wzmianka z 1398 roku wspomina właściciela o imieniu Werner. Pierwotna nazwa osady miała formę Kraszów. Były to w zasadzie dwie wsie Kraszów Większy i Mniejszy. W XV wieku wraz z sąsiednim Bebelnem (Bębelnem, Bąbelnem) Krasów znalazł się w rękach Jana Długosza h. Wieniawa, brata sławnego historyka Jana, kanonika krakowskiego starszego. Ten przedstawiciel rodu Dlugoszów nazywał się nawet Bąbelskim. Po jego tragicznej śmierci, zginął bowiem zamordowany w 1456 roku przez rycerza Zdziebora ze Świeradowie, interesujący nas kompleks majątkowy przejął kolejny z braci Długoszów, także Jan, który przekazał Bębelno z przyległościami synowi Mikołajowi. W pewnym momencie Bebelno Większe nazywane było także Długoszyny. Mikołaj Długosz Bąbelski notowany był tu jeszcze w 1504 roku. W drugiej połowie XVI wieku Krasów był własnością Gosławskich z Bębelna h. Oksza. Później następowały częste zmiany właścicieli -a miejscowości Krasów Większy i Mniejszy nierzadko należały do przedstawicieli różnych rodzin szlacheckich. U schyłku I Rzeczypospolitej połączoną już wsią Krasów władała Zuzanna Jordanowa herbu Trąby.

Nieco młodszą osadą był pobliski Sulików. W 1540 roku władał tu Krzysztof Gosławski, przedstawiciel wspomnianej rodziny herbu Oksza, nazywający się niekiedy Subkowskim. Gosławscy władali Sulikowem do 1674 roku, kiedy to majątek ów nabyła rodzina Bystrzonowskich h. Starykoń. W pierwszych dekadach XIX wieku właścicielem Sulikowa i Bebelna był Ludwik Bystrzonowski, uczestnik powstania listopadowego, później działacz Wielkiej Emigracji w kręgu księcia Adama Czartoryskiego.

Położona bezpośrednio na wschód od Krasowa miejscowość Skociszewy ukształtowała się najpóźniej, dopiero w końcu XIX stulecia.

Nowożytną metrykę posiada położona na północno-zachodnich krańcach gminy wieś Bałków. Odnotowana została pierwotnie pod rokiem 1598. aczkolwiek skądinąd wiadomo, że w połowie XVI wieku osada ta jeszcze nie istniała. Podobnie jak w wielu okolicznych wsiach szlacheckich własność była tu podzielona pośród kilku współwłaścicieli lub dzierżawców. W XVII wieku także w Bałkowie swoje udziały mieli przedstawiciele wspomnianej rodziny Gosławskich h. Oksza - Jan, później Samuel. Ten drugi współwładał wsią ze znanym poetą i historykiem Wespazjanem Kochowskim h. Nieczuja, rezydującym wszak w nieodległych Goleniowych pod Szczekocinami.

Ostatecznie można stwierdzić, że na terenie gminy Radków dominuje stare, średniowieczne osadnictwo - a miejscowe osady w zdecydowanej większości stanowiły dość rozdrobnioną własność szlachecką. Na tym tle wyróżnia się zwarty i długo pozostający w rękach jednego rodu kompleks kwilińsko-kossowski. Tutaj przez wiele stuleci funkcjonowało jedyne miasteczko. Uwagę zwraca też stary ośrodek parafialny w Dzierzgowie i długa obecność w nim prepozytów katedry krakowskiej.

III. Tradycje struktur kościelnych

Najstarszą jednostką parafialną jest Dzierzgów, której pleban Jan odnotowany został w aktach kamery apostolskiej z lat 1326-1327. W świetle ..Liber beneficjorum..." Jana Długosza w jej skład, oprócz samego Dzierzgowa, wchodziły : Bieganów, Chycza Wielka i Mała, Kluczyce (dziś gm. Secemin), Krzepice (dziś gm. Secemin), Dąbrowa ( dziś Dąbrówka gm. Moskorzew), Mękarzów (dziś gm. Moskorzew), Psary (dziś gm. Secemin), Sasinowa Wola (dziś Wola Czaryska gm. Secemin) oraz Wojsławice (dziś Ojsławice). Najpewniej pomyłką kanonika krakowskiego był fakt nieuwzględnienia w składzie tej parafii wsi Radków, która występuje w późniejszych przekazach. Według wykazu z 1598 roku, oprócz wsi wymienionych przez Długosza wsi oraz właśnie Radkowa, do tejże parafii przynależały: Bałków, Czaryż (dziś gm. Secemin), 3 wsie Lubachowy (Lubachowy Stara Wieś , Lubachowy Wyganów, Lubachowy Damiany (dziś gm. Moskorzew), Daleszyce (przysiółek wsi Psary, dziś gm. Secemin) - oraz Brzeście.

Wprawdzie zasięg parafii Dzierzgów nie pokrywa się ze współczesnymi granicami gminy Radków, ale znaczna jej część obejmowała historyczne osady tworzące trzon współczesnej gminy.

Pod tym względem staropolską parafię dzierzgowską można potraktować jako najdawniejszą lokalną jednostkę administracyjną. W opisywanym przypadku więź tę niewątpliwie wzmagał rozwijający się od XVII wieku lokalny kult Matki Bożej Płaczącej. Uznawany od 1664 roku za Cudowny Obraz sprawił, że kościół w Dzierzgowie stał się lokalnym Sanktuarium. Strofy na jego cześć poświęcił wspomniany dziejopis i poeta Wespazjan Kochowski, mieszkający w pobliskich Goleniowych.

Parafia Dzierzgów leżała w historycznej diecezji krakowskiej i w dekanacie jędrzejowskim. Być może początkowo w jej skład wchodziły także Kwilina i Kossów. Najprawdopodobniej lokacja miasta Kossowa sprawiła potrzebę erygowania tu odrębnej parafii uposażonej przez przedstawicieli rodu Lisów. Najwyraźniej parafia ta ograniczała się do ich władztwa w tej części kraju i uposażona była na ich dobrach rodowych. W skład niewielkiej parafii wchodziły miasto Kossów oraz wieś Kwilina i wieś Pączów, będąca własnością kossowskiego plebana. Ta ostatnia miejscowość położona była bezpośrednio na północ od Kossowa, przy drodze do Dąbia - i ostatecznie znikła na początku XX wieku. Później do parafii tej przyłączono Świerków.

Kościół w Kossowie pierwotnie nosił wezwanie Wszystkich Świętych -Obecnie patronką świątyni jest Matka Boska Częstochowska. Dość niejasno przedstawia się odręczna notatka samego Jana Długosza, który parafię kossowską przypisał do archidiecezji gnieźnieńskiej! Tymczasem wyraźnie zaznaczył, że parafianie świadczyli dziesięcinę na rzecz prepozytury krakowskiej. Skądinąd wiadomo, że parafia Kossów leżała później w diecezji krakowskiej i dekanacie jędrzejowskim.

Z innych miejscowości gminy Radków jedynie Krasów Większy i Mniejszy oraz Sulików obejmowała stara parafia w Bebelnie , należąca do archidiakonatu w kurzelowskiego w archidiecezji gnieźnieńskiej.

Jak z powyższego przeglądu wynika w przeszłości na obliczu tego regionu szczególne piętno odcisnęły dwie historyczne parafie : w Dzierzgowie i Kossowie, z których ta druga prawdopodobnie wydzieliła się z parafii dzierzgowskiej, a świadczone przez wieki na rzecz prepozytów krakowskich powinności wydatnie zbliżały te dwie struktury kościelne, na co naturalnie wpływ wywierało także bliskie sąsiedztwo.

IV. Tradycje heraldyczne

Położony na peryferiach dawnych prowincji historycznych ziemi krakowskiej sandomierskiej i sieradzkiej obszar współczesnej gminy Radków, mimo wiejskiego współcześnie charakteru, posiada jednak rodzime tradycje heraldyczne. Staropolskie miasteczko Kossów używało bowiem pieczęci ze stosownym godłem, na co niegdyś wskazywał prof. Stefan Krzysztof Kuczyński^[1]. W rekognicjarzach poborowych województwa krakowskiego z XVI wieku zachowały się trzy odciski pieczęci miejskiej. Pieczęć o średnicy 22 mm z legendą : SIGILLU(M) CIVITAT(is) COSSOW, odciśnięta została w roku 1564^[2]. Dwa  kolejne odciski z nieco innym godłem, pochodzą z 1589 roku. W obu przypadkach jest to motyw trzech wież , z tym. że raz jest to wyraźnie miejski mur obronny, z sugestią budulca z kamiennych ciosów, na którym wznoszą się trzy wieże, z których wieża środkowa jest nieco wyższa, zwieńczone spiczastymi daszkami. Druga pieczęć wyobraża trzy wieże ściśle ze sobą związane i być może na wspólnej podstawie, z których wieża środkowa jest zwieńczona dość charakterystycznym - rzec można - barokowym hełmem. Ten wizerunek może przedstawiać równie dobrze wieże obronne, jak i obiekt sakralny. Faktycznie eksponowana forma architektoniczna ma mocno zindywidualizowany charakter.

V. Przesłanki doboru elementów i walorów symbolicznych godła gminy Radków

Poszukując inspiracji do stworzenia herbu współczesnej gminy Radków kilka przesłanek należało na wstępie wykluczyć . Region ten nie posiada szczególnie charakterystycznych cech fizjograficznych czy florystycznych. Takich przesłanek nie stwarza również materiał toponomastyczny, aczkolwiek kilka nazw miejscowych ma starą metrykę. Do symbolicznego przetworzenia nie skłaniają też wezwania historycznych parafii: Wniebowzięcia NMP i Św. Klemensa w Dzierzgowie oraz Wszystkich Świętych, zmienione na wezwanie Matki Boskiej Częstochowskiej, w Kossowie.

Analizując dogłębnie miejscowe tradycje historyczne wypada wskazać cztery elementy, które mogą stanowić podstawę do stworzenia godła herbowego.

Po pierwsze, są to tradycje heraldyczne uwiecznione w godle miejskim Kossowa. W tym przypadku nie można tworzyć „syntezy" dwóch wizerunków, ale zdecydować się na przetworzenie jednego z nich.

Po drugie, upamiętnienia wymaga rola dziejowa dawniej egzystujących tu rodów w jakże bogatej w staropolskie tradycje szlacheckiej okolicy. W tym przypadku także należy dokonać wyboru, nie próbując kompilować kilku godeł szlacheckich.

Po trzecie, ważnym elementem lokalnych tradycji są dzieje parafii dzierzgowskiej, w tym szczególne związki tej miejscowości z kapitułą krakowską. Wielowiekowe związki z prepozytami katedralnymi nie tylko Dzierzgowa, ale przez pewien czas Radkowa, świadczenia na rzecz prepozytury

wielu innych miejscowości, w tym także położonych w parafii Kossów. skłania do upamiętnienia wspomnianych tu faktów „długiego trwania". Związki ze staropolską diecezją krakowską może symbolizować herb kapituły krakowskiej, wyobrażający w błękitnym polu tarczy trzy korony w roztrój (dwie nad jedną) złote. Ponieważ jednak integralne związki z prepozyturą krakowską istniały w odniesieniu tylko do części terytorium współczesnej gminy Radków, stosownym jest uszczerbienie godła kapitulnego przez odjęcie jednej korony. Po czwarte, uwagę zwraca także kult Matki Bożej Płaczącej z Dzierzgowa, który posiada prawie czterechsetną tradycję. Wykorzystanie samego wizerunku obrazu dzierzgowskiego jest naturalnie niewłaściwe, tak ze względów kultowych jak i heraldycznych, rozważano więc użycie znaków odnoszonych w symbolice chrześcijańskiej do Najświętszej Marii Panny, czyli róży oraz lilii heraldycznej

VI. Dobór elementów godła i barw heraldycznych

Z przedstawionych wyżej elementów miejscowej tradycji w projekcie herbu gminy wykorzystano trzy symbole, nawiązujące do różnych aspektów dziedzictwa lokalnej społeczności. Nawiązano więc do historycznego godła miasta Kossowa w formie XVI-wiecznej, czyli motywu architektonicznego trzech wież z charakterystycznymi zwieńczeniami. W tym celu przetworzono ryt godła z pieczęci miejskiej. Należy podkreślić, że symbolika wież obronnych w przeszłości nie tylko była odnoszona do praw miejskich osady. Motyw wieży miał także dość istotne znaczenie w symbolice chrześcijańskiej, m.in. symbolizował Maryję, Miasto Święte, niezyciężoność Kościoła.

Do tradycji rycerskich nawiązuje herb Lis, panów na Kwilinie i Kossowie wyobrażający  w polu czerwonym srebrną strzałę (rogaciznę) dwukrotnie przekrzyżowaną. Do użycia tego właśnie herbu skłaniają bardzo dawne i długotrwałe związki rodu Lisów z tą okolicą, gniazdkowy charakter rezydencji kwilińskiej jednej z gałęzi genalogicznych, wreszcie znaczenie rodu w rozwoju cywilizacyjnym regionu – lokalizacja miasta Kossowa i przyczynienie się do erygowania parafii. Herb Lis użyto w pełnej formie w późnogotyckiej tarczy, umieszczonej na środowej wieży.

Znaczenie staropolskiej parafii dzierzgowskiej i jej wielowiekowe związki z kapitułą krakowską symbolizują dwie korony, umieszczone nad bocznymi wieżami. Godło zostało więc uszczerbione i skompilowane z wyżej opisanymi motywami. Aby ściśle nawiązać do herbu kapitulnego forma koron wzorowana jest na wielce charakterystycznych wyobrażeniach z najstarszej pieczęci kapituły krakowskiej.

Zaproponowane barwy herby gminy Radków zasadniczo oparte o barwy heraldyczne herbu Lis – czerwone pole tarczy, białe (srebrne godło). Ze względów kompozycyjnych, respektująć tzw. alternację barw, wprowadzono też złote (żółte) zwieńczenia wież oraz takież korony.